Osmanlı'nın Balta Limanı Anlaşmasını imzaladıktan sonra dış borçlanmaya girmesinin önü açıldığını 'Balta Limanı Anlaşması' isimli makalemde bahsetmiştim. Bu yazımda 2010 yılında hazırladığım üniversite tezimdeki 'Kırım Savaşı ve İlk Dış Borçlanma' kısmana yer vermek istiyorum:
Mali buhranların süreklilik kazandığı bir ortamda Kırım Savaşının gündeme gelmesi (1853-1856) Osmanlı Devleti'nin, savaşta müttefikleri olan Fransa ve İngiltere ile 1854 ve 1855 borç anlaşması imzalamasını zorunlu kıldı.
Kırım savaşının finansmanı için Osmanlı Devleti toplatmakta olduğu kaimelerden(o dönemde kullanılan kağıt para) vazgeçerek, hemen ordunun bulunduğu yerlerde geçmek üzere 171250 kese ordu kaimeleri çıkarır ve galata sarrafları kaynaklarına başvurur. Gelirleri senede 7.500.000 lira olarak tahmin edilen Osmanlı Hükümeti'nin çıkardığı kaimeler ve başvurduğu iç borç yeterli olmadığından, 4 Ağustos 1854'de Padişah Abdülmecid'in çıkardığı fermanla borç akdi yapılmasına izin verilir. Bunun üzerine, 24 Ağustos 1854 tarihinde Londra bankerlerinden Dent and Company ve Goldmith and Company isimli bankanın Paris şubesi ile hükümet arasında ilk dış borç anlaşması imzalanır.
Ancak 1854 dış borcu devam etmekte olan Kırım savaşının masraflarını kapamadı. Bu nedenle hükümet ikinci bir akdetmeye teşebbüs etti. Bu hususta müttefik İngiliz ve Fransız hükümeteri ile 27 Haziran 1855'de bir mukavele imzalandı. Bu mukavele ile Fransa ve İngiltere , Osmanlı Hükümeti?nin aktedeceği 5.000.000 ingiliz liralık faizin hediyesine müştereken kefil oluyorlardı. Mukavele hükümlerinde dış borç şartları belirlenmişti.
(i) Anapara 5 milyon İngiliz lirası
(ii) Faiz %4, ihraç fiyatı %102 5/8
(iii) İtfa bedeli yıllık %1.
(vi) Osmanlı hükümeti her sene 25 Haziran ve 25 Aralıkta İngiltere bankasına altı aylık taksidi ödeyecek.
(v) Mısır hazinesinde birinci dış borca karşılık gösterilen kısımdan geri kalanın bir kısmı Suriye ve İzmir gümrük gelirlerinin bir kısmında karşılık olarak gösterildi.
1854 borçlanmasının safi hasılasının düşük kalması ve devam etmekte olan Kırım savaşının masraflarını karşılamaya yetmemesi üzerine, aradan kısa bir süre geçtikten sonra, 27 Haziran 1855'te, yine savaşın finansmanında harcanmak üzere, 5.644.345 lira (5 milyon İngiliz Sterlini) tutarlı İngiliz ve Fransız Hükümetlerinin de kefaleti ile Rothschild Brothers (Londra) firmasından yeni bir borçlanmaya başvuruldu; önceki koşullara ek olarak, ayrıca, harcamaların savaş giderleri için yerinde yapılıp yapılmadığını ve hazine hesaplarını incelemek üzere , biri İngiliz, diğeri Fransızdan oluşan iki denetleme komiseri atanması kabul edilmek suretiyle Osmanlı Devleti?nde ilk defa yabancıların mali kontrolü başlamış oldu. İstikraza karşılık olarak, Mısır vergisinden artan para ile Hükümetin genel gelirleri ve İzmir ve Suriye Gümrük hasılatı gösterilmiştir.
email: blog@doganozkocaman.com
Yorumlar